Atak osoby ubezwłasnowolnionej. Czy osoba ubezwłasnowolniona będzie podlegała karze pozbawienia wolności?
Autor: Marek Gola
Moja żona została zaatakowana nożem przez osobę ubezwłasnowolnioną w obecności świadka, wskutek ataku odniosła obrażenia ciała. Osoba ubezwłasnowolniona została zatrzymana przez policję i twierdzi, że nic nie pamięta, nie wie, co się stało. Czy ta osoba będzie podlegała karze pozbawienia wolności? Czy mogę wnieść pozew przeciwko opiekunowi prawnemu osoby ubezwłasnowolnionej? Dodam jeszcze, że na policji dowiedziałem się że to kolejny atak osoby ubezwłasnowolnionej.
Dopuszczenie się czynu zabronionego przez osobę ubezwłasnowolnioną
Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu karnego zwanego dalej K.k. oraz przepisy Kodeksu cywilnego – K.c.
W pierwszej kolejności wyraźnie podkreślić należy, iż sam fakt ubezwłasnowolnienia nie powoduje jeszcze samo prze się, że nie mamy do czynienia z przestępstwem, a sprawca nie będzie ponosił odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 31 § 1 K.k. „nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”.
Mowa jest zatem o pewnych „zaburzeniach” w czasie popełnienia czynu. Każdy tego rodzaju stan będzie musiał być ustalony przez biegłych psychologa i psychiatrę na okoliczność ustalenia, czy w momencie czynu występowało choć jedno „zaburzenie” opisane w treści art. 31 § 1 K.k.
Innymi słowy to opinia biegłych będzie miała w tym przypadku najistotniejsze, znaczenie bowiem w zależności od jej treści możemy mieć do czynienia z czynem zabronionym i dalszymi konsekwencjami, choćby karą pozbawienia wolności w zawieszeniu bądź nie. Jeżeli sprawca w chwili popełnienia czynu nie mógł rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem, wówczas nie można mówić o przestępstwie.
Wyrządzenie szkody przez osobę ubezwłasnowolnioną
Odnosząc się do pytania w przedmiocie powództwa cywilnego, wskazać należy, iż zgodnie z art. 425 K.c. osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.
Z punktu widzenia Pana zainteresowania wskazać należy na przepis art. 427 K.c. zgodnie z którym kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.
Przepis art. 427 K.c., o którym mowa powyżej, znajduje zastosowanie, jeżeli spełnione są łącznie trzy przesłanki:
- została wyrządzona szkoda czynem niedozwolonym osoby, której nie można obciążyć obowiązkiem naprawienia szkody wyłącznie dlatego, że z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie można przypisać jej winy;
- istnieje osoba z mocy ustawy lub umowy zobowiązana do nadzoru nad małoletnim lub niepoczytalnym sprawcą szkody, która z własnej winy obowiązku nadzoru nie dopełniła;
- istnieje związek przyczynowy między niedopełnieniem obowiązku nadzoru a szkodą.
Zachodzi zatem pytanie, czy w przedmiotowej sprawie została spełniona przesłanka trzecia, bowiem pierwsze dwie występują.
Domniemanie winy w nadzorze
W tym miejscu pozwolę sobie przytoczyć pogląd wyrażony w literaturze, zgodnie z którym:
„Zobowiązany do nadzoru odpowiada za szkodę, jeżeli w sposób zawiniony nie dopełnił obowiązku nadzoru (culpa in custodiendo). Rozkład ciężaru dowodu jest jednak korzystny dla poszkodowanego, ponieważ ustawodawca wprowadza w przepisie art. 427 k.c. domniemanie winy w nadzorze, obciążając obowiązkiem odszkodowawczym zobowiązanego, „chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru". Uwolnienie się od odpowiedzialności wymaga więc udowodnienia wykonania obowiązku nadzoru, a w tym celu konieczne jest wykazanie należytej staranności. W wyroku SA w Lublinie z dnia 21 listopada 2013 r. (I ACa 248/13, LEX nr 1402932) stwierdzono, że przy ocenie wykonywania »starannego nadzoru« w rozumieniu art. 427 k.c. nie jest obojętne, czy rodzice małoletniego potrafili wpoić mu podstawowe zasady związane z poszanowaniem praw innych osób, wskazywali na potrzebę zachowania ostrożności oraz czy zwracali uwagę na jego niewłaściwe zachowanie.
Ocena staranności zobowiązanego dokonywana jest z reguły na podstawie kryteriów zobiektywizowanych, określających typowe dla określonych ról społecznych wzorce zachowań (np. rodziców, nauczycieli, pielęgniarzy), jednak przy uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku (np. wieku małoletniego, stopnia niepoczytalności, warunków sprawowania nadzoru i związanych z nimi zagrożeń); por. także A. Śmieja (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 492 i n.”
Zachodzi zatem pytanie, czy w opisywanym przez Pana przypadku występuje przesłanka trzecia. W jaki sposób zachowywała się opiekun lub kurator osoby, która zaatakowała Pana żonę? Proszę rozważyć te kwestie, zapraszam także do skorzystania z możliwości zadawania pytań dodatkowych.
Przykłady
Atak w sklepie spożywczym
Pani Anna, podczas robienia zakupów w lokalnym supermarkecie, została zaatakowana przez mężczyznę, który nagle chwycił za nóż z półki i próbował ją ugodzić. Napastnik był osobą ubezwłasnowolnioną, pozostającą pod opieką starszej matki, która w tym czasie była w innym dziale sklepu. Zatrzymany przez ochronę i policję, nie potrafił wyjaśnić swojego zachowania, twierdząc, że nic nie pamięta. W toku postępowania okazało się, że wcześniej dochodziło do podobnych incydentów z jego udziałem, jednak za każdym razem był zwalniany z odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności. Rodzina pani Anny rozważała wniesienie pozwu przeciwko opiekunce prawnej za niedopełnienie obowiązków nadzorczych.
Incydent na osiedlowym placu zabaw
Pan Marek spacerował z dzieckiem po osiedlowym placu zabaw, kiedy nieoczekiwanie został uderzony metalowym prętem przez młodego mężczyznę, znanego w okolicy z nieprzewidywalnych zachowań. Agresor był osobą ubezwłasnowolnioną, pozostającą pod opieką swojego brata. Policja przybyła na miejsce i zatrzymała napastnika, który twierdził, że "głosy" kazały mu zaatakować. W toku śledztwa ustalono, że brat sprawcy zaniedbał regularne podawanie leków, co mogło doprowadzić do pogorszenia jego stanu psychicznego. Pan Marek postanowił dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej, powołując się na art. 427 Kodeksu cywilnego.
Zagrożenie w miejscu pracy
Podczas pracy w urzędzie pani Katarzyna została zaatakowana przez petenta, który nagle wszedł do biura i zaczął rzucać przedmiotami w pracowników. Okazało się, że mężczyzna był ubezwłasnowolniony i znajdował się pod opieką siostry, która nie dopilnowała jego terapii i samodzielnych wizyt w urzędach. Policja zatrzymała napastnika, który nie był świadomy swoich działań. Biegli psychiatrzy potwierdzili, że jego stan zdrowia psychicznego wykluczał możliwość przypisania mu winy. Pani Katarzyna złożyła pozew przeciwko siostrze sprawcy, zarzucając jej zaniedbanie obowiązku nadzoru, co doprowadziło do szkody zarówno materialnej, jak i psychicznej.
Podsumowanie
Odpowiedzialność karna osoby ubezwłasnowolnionej za popełniony czyn zależy przede wszystkim od oceny jej poczytalności w momencie zdarzenia, co wymaga opinii biegłych psychiatrów i psychologów. Jeżeli sprawca nie był w stanie rozpoznać znaczenia swojego czynu lub pokierować swoim postępowaniem, nie ponosi odpowiedzialności karnej. W takiej sytuacji możliwe jest jednak dochodzenie roszczeń cywilnych od opiekuna prawnego lub osoby sprawującej nadzór, o ile zostanie wykazane, że doszło do niedopełnienia obowiązku nadzoru. Kluczowe jest zatem ustalenie, czy opiekun dochował należytej staranności, a także czy istnieje związek przyczynowy między zaniedbaniem a wyrządzoną szkodą. W każdym przypadku analiza prawna musi uwzględniać zarówno aspekty karne, jak i cywilne, aby właściwie zabezpieczyć interesy poszkodowanego.
Oferta porad prawnych
Oferujemy kompleksowe porady prawne online w zakresie odpowiedzialności cywilnej i karnej osób ubezwłasnowolnionych oraz ich opiekunów. Nasz zespół doświadczonych prawników pomoże Ci zrozumieć Twoje prawa, ocenić możliwości dochodzenia roszczeń oraz podjąć odpowiednie kroki prawne. Zapewniamy profesjonalne doradztwo w sprawach dotyczących odszkodowań, postępowań sądowych oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez osoby niepoczytalne. Skorzystaj z naszej wygodnej formy porad online – szybko, dyskretnie i skutecznie. Skontaktuj się z nami już dziś, aby uzyskać fachową pomoc prawną dostosowaną do Twojej sytuacji.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
3. Wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 listopada 2013 r. I ACa 248/13
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
Zadaj pytanie »
» Telefon i laptop zatrzymane przez żandarmerię, co zrobić, by je odzyskać?
» Co zrobić, gdy dziecko zostaje niesłusznie oskarżone o rozpowszechnianie nielegalnych treści?
» Wyłudzenie zaliczki przy zakupie auta, jak odzyskać pieniądze?
» Czy można uniknąć zapłaty zadośćuczynienia po wyjściu z więzienia?
» Wyrok skazujący a praca w szpitalu, czy można stracić pracę?
